CECHY MAKROSKOPOWE
Dojrzałe owocniki
|
Owocniki niewielkie, o średnicy 0,5-1,5(2,5) cm. Regularnie kuliste lub owalne. W późnej fazie dojrzałości często nieregularne. U podstawy owocnika wyraźne wgłębienie, często z niewielką kępką grzybni. Powierzchnia za młodu brudnobiała, potem biało-szara, szaro-kremowa, szaro-brązowa w okresie pełnej dojrzałości. Zawsze z nieznacznym odcieniem lilowo-fioletowym. Gładka, matowa, - miejsca uszkodzone zabarwiają się na rdzawobrązowy kolor. Perydium w starszych owocnikach często niekompletne, prześwitujące. Na przekroju miejscami barwi się na żółto-brązowy kolor. Gleba o budowie komorowej. Komory hymenialne na przekroju owalne lub wydłużone, o chaotycznym przebiegu, duże. W młodych owocnikach często pełne. Gleba w owocnikach niedojrzałych biało-szara, potem kremowa. W pełnym stadium dojrzałości szaro-brązowa wreszcie brązowa. Zawsze z wyraźnymi tonami lilowo-fioletowymi – czasem bardzo intensywnymi. Warstwa tramy hymenialnej oddzielającej komory wyraźnie widoczna tylko w młodszych owocnikach, szklistoszara. Konsystencja owocnika zwarta, sprężysta za młodu, potem szybko miękka, gąbczasta. Brak charakterystycznego smaku i zapachu.
|
CECHY MIKROSKOPOWE
Zarodniki H.megasporus
Zarodniki na wczesnym etapie rozwoju
|
Perydium 200-450 μm (w starszych owocnikach do 100-180 μm), pseudoparenchymatyczne, zbudowane z grubościennych, wydłużonych komórek, o średnicy 10-30(45) μm. Komórki hialinowe, jedynie w powierzchniowej warstwie zabarwione na bladożółty kolor. Suprapelis 30-70 μm zbudowane z ciasno splecionych, grubościennych strzępek o przebiegu równoległym do powierzchni owocnika. Strzępki miejscami inkrustowane, zabarwione na jasnobrązowy kolor. Trama perydialna i hymenialna zbudowana z cienkościennych, hialinowych strzępek o grubości 3-8 μm. Bazydia o średniej wielkości 15-30 x 8-13 μm, 1-2 zarodnikowe, wypełnione ochrowo-żółtą treścią. Cylindryczne lub lekko maczugowate. Bardzo liczne i wyraźnie wystające ponad linię hymenium. Bazydiole hialinowe, 10-20 x 7-15 μm, cylindryczne. Warstwa subhymenialna pseudoparenchymatyczna, zbudowana z 2-4 rzędów owalnych komórek o średnicy do 40 μm. Zarodniki za młodu fusoidalne, potem lancetowate, finalnie owalne do szerokoowalnych (czasem również cytrynokształtne). Powierzchnia dojrzałych zarodników pokryta ornamentacją w postaci chaotycznej siateczki niewysokich zmarszczek. Zarodniki otoczone hialinowym, widocznym na konturze perysporium. Perysporium często silnie pomarszczone, a nawet poszarpane, strzępiaste. Zarodniki za młodu hialinowe, potem żółte, żółto-brązowe, wreszcie ciemnobrązowe. Szczyt zarodnika, bezbarwny, obły, zaokrąglony 1-3 μm widoczny jedynie w zarodnikach bardzo młodych. W trakcie rozwoju zostaje całkowicie zakryty przez rozwijające się perysporium. Wyrostek sterygmalny – apiculus - wyraźny, gruby, cylindryczny, 3-7 μm. Wielkość zarodników wraz z fałdami perysporium (22)25-38(48) x (10)14-20(23) μm, średnio 29 x 16 μm, Q = 1,4-2,1, Qm= 1,7. Zarodniki anormatywne małe, od wczesnej fazy rozwoju szerokoowalne, pozbawione wyrostka szczytowego 8-20 x 6-15 μm, stanowią 5-11% masy zarodników.
|
|
|
Szczegóły budowy perydium H.megasporus
|
|
SIEDLISKO |
Hymenogaster megasporus na trzech polskich stanowiskach wyrastał na rędzinowych glebach o pH 7,8-8,8. Stanowiska zlokalizowane w monokulturowej buczynie karpackiej bez obecności innych drzew. Grzyby wyrastały w grupach kilku owocników, na południowych, łagodnych stokach wapiennych wzgórz, bardzo płytko pod powierzchnią gleby. Pierwsze dojrzałe owocniki pojawiają się w lipcu-sierpniu i rosną do późnej jesieni. Gatunek preferujący średnie położenia górskie lub wyżyny o mikroklimacie charakterystycznym dla gór średnich.
|
WYSTĘPOWANIE
|
Hymenogaster megasporus jest gatunkiem bardzo rzadkim. Znany jedynie ze stanowisk niemieckich, zlokalizowanych na Przedgórzu Alpejskim i w Górach Harzu. W Polsce zlokalizowany po raz pierwszy w 2010 roku, znany z trzech stanowisk.
Beskid Mały – DF 96, Koziniec k. Wadowic, Wrzesień 2010
Beskid Śląski DG 01, Kropiowice k. Cieszyna , Listopad 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF67, Alwernia k. Chrzanowa, Październik 2017
|
UWAGI
Młody owocnik |
Dojrzałe okazy Hymenogaster megasporus, dzięki rzadkim w obrębie rodzaju, wyraźnym, fioletowawym barwom jest niemożliwy do pomylenia z innym gatunkiem. Mikroskopowo wyróżniają go kształt i bardzo duży rozmiar zarodników. (pojedyncze zarodniki o większych rozmiarach można zaobserwować jedynie u H. calosporus)
Owocniki H. megasporus zostały opisane przez Soehnera jako bardzo małe, nie przekraczające średnicy jednego centymetra. Owocniki zlokalizowane na stanowiskach górskich odpowiadają tej charakterystyce. Jednak okazy ze stanowiska wyżynnego (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF67, Alwernia k. Chrzanowa) były znacznie większe i osiągały 2,5-3 cm średnicy. Ma to prawdopodobnie związek z dużo łagodniejszym mikroklimatem, typowym dla skrajnie południowych wychodni Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
|